Şiir okumak, günümüzde değişik vesilelerle düzenlenen törenlerin vazgeçilmez faaliyetlerindendir. Törenlerde belli bir grubun veya bir kitlenin karşısında şiir okuyanların çoğu, hevesli oldukları veya kendilerine böyle bir vazife verildiği için şiir okur. Onlar şiir okumanın bir sanat olduğunun farkında değillerdir. Sanat olduğunu bilseler dahi uygulamada buna hassasiyet gösteremeyebilirler. Hassasiyet gösterseler bile bu sanatı icra edecek kabiliyetleri veya bilgileri olmayabilir. Fakat bu sanat, çok da yapılamayacak bir mahiyette değildir. Eskilerin ifadesiyle şarihler (yorumcular), şiir okumanın bir sanat olduğunun idrakine vardıklarında, ortaya koyulan fikirlere ve kriterlere dikkat ettiklerinde takdire şayan mesafe alacaklardır.
Divan edebiyatının en önemli şairlerinden biri olan Fuzuli, bu mevzuyla alakalı olarak yüzyıllar öncesinden son derece çarpıcı tespitlerde bulunuyor. “Deruni kıymeti ne olursa olsun muntazam söylenilmeyen veya düzgünlüğü kaybeden şiir, güzelliğini yitiren bir sevgiliden başka bir şey değildir.” diyor. Allah’ın, şiiri nesirle karıştırırcasına ahenksiz okuyanlardan hele kendilerini şair sandıkları hâlde şiir anlayışı kıt olanlardan koruması için duada bulunuyor.
Yahya Kemal ise sesli şiir okumadaki püf noktayı okuyucunun, şiiri, ruhuna ve dudaklarına nakletmesinde görüyor: “ Halis bir şiiri okumak demek ona şairin verdiği musıki ayarıyla fazla veya eksik bir ses ilave etmeksizin, musikiden anlayanların tabiriyle falsosuz okumak demektir. Okuyabilmek için de ona tam bir vukuf hasıl etmek, ondan sonra onu hançere ve dudakların tam hâkimiyeti ile ifade etmektir. Halis bir şiire, onu söylemiş olan şair, mısra mısra ifade dantelesinin eksiksiz bir şeklini vermiştir, artık ona onu okuyacak kimse bir aksan ilave edemez. Zaten halis şiiri çok iyi anlamış bir okuyan, onu mükemmel ve tam olarak okumaktan haz duyar. Onu okumaktan korkar.”
Türk edebiyatının yaşayan en büyük şairlerinden olan Sezai Karakoç da bir şiiri güzel okuyabilmek için o şiirin yorumcu(şiirokur) tarafından defalarca okunarak ruha işlenmesi kanaatindedir. Eğer şiirdeki duygu ve düşünceler yaşanırcasına ruha yerleştirilirse o şiir, güzel ve tesirli bir mahiyette okunabilir. İskender Pala ise şiir okurun, şairin yazdıklarını ruhunda anlayan ve hisseden bir adam olması gerektiğine işaret ediyor: “Şarih, geleneği bilmekten dolayı çok zaman bu anlamları herkesten önce kavrayan, kelimeler arasındaki ilişkiyi daha hızlı kuran, farklı çağ ve coğrafyalardan benzer örnekleri bir araya getiren adamdır ve bu vasfından dolayı sayılı birkaç kelimeden sayısız anlamlar üreterek şairin kalbini okumaya çalışır.” Buna göre ancak böyle bir donanıma sahip olan bir şarih, şiiri güzel yorumlayabilir.
Bütün bu bilgilere dayanarak şiir okuma sanatının tarifini şöyle yapabiliriz: Şiir okumak, şiirin içerdiği duygu ve düşünceleri yaşayarak dinleyenlere aynı duyguları aktarabilmektir.
Şunu da hemen belirtelim ki şiir yazmak, okumak ve nasıl güzel şiir okunması gerektiğini ortaya koymak birbirlerinden ayrı şeylerdir. Mesela Yahya Kemal; iyi şiir yazıyor, şiirin nasıl okunması gerektiği üzerinde fikir sunuyor fakat iyi şiir okuyamıyor. Hilmi Yavuz’un aktardığına göre üstat, “Erenköy’ünde Bahar şiirindeki ‘hoş’ kelimesini Rumeli aksanının etkisiyle ‘hoj’ diye okumakta, mısra sonundaki kelimeleri de bir imalenin gerektirdiğinden çok daha uzun telaffuz etmektedir.” Yavuz; Nazım Hikmet, Salah Birsel ve Cemal Süreya’nın da şiir okurken vurgu yanlışları yaptığını dile getiriyor. Ona göre Attila İlhan ve Özdemir Asaf’ın da şiir okumada göze batan yanlışları vardı. Necip Fazıl’ın da iyi şiir okuyamadığı da zaten bilinen bir şey.
Şairlerin sesli şiir okumadaki görüşlerini verdikten sonra bu konudaki önemli hususları sırasıyla ortaya koymakta fayda var. Fulya Topçuoğlu ve Fatih Sevimli, kaleme aldıkları makalede (Topçuoğlu Ünal, F. ve Sevimli, F. (2014) Şiir Okuma Performansını Değerlendirme ile İlgili Görüşler ve Bir Değerlendirme Formu Önerisi, Ana Dili Eğitimi Dergisi. 2(1), 96-112. 96) şiir okumada dikkat edilmesi gereken kriterleri öneri şeklinde sunuyor. Burada güzel şiir okumayı sağlayan sesin, beden dilinin, duygunun, dinleyicinin ve ortamın bir arada bulunması gerektiğine vurgu yapılıyor. Akabinde de beş ana başlığın alt kriterleri sıralanıyor. Şiir okuyanlarının faydalanması için bunları küçük düzenlemeler yaparak sizlerle paylaşıyorum.
Sesle ilgili Dikkat Edilmesi Gereken Kriterler
Ses açık, net ve anlaşılır olmalı.
Sesin frekansı (yükseltme-alçaltma) iyi ayarlanmalı.
Ses renginin güzelliği kullanılmalı.
Kelimeler doğru telaffuz edilmeli.
Vurgu ve tonlamaya özen gösterilmeli.
Noktalamaya dikkat edilmeli.
Gereksiz sesler çıkarmaktan kaçınılmalı.
Duraklar gerektiği gibi kullanılmalı.
Nefes (diyaframı) iyi ayarlanmalı.
Standart Türkçe (İstanbul Türkçesi) ile okunmalı.
İmlaya dikkat edilmeli.
Seslendirme anlaşılacak hızda olmalı.
Ulamaları gerektiği gibi kullanılmalı.
Yapmacıklık, taklit ve özentiden uzak durulmalı.
Şiirin ezgisine dikkat edilmeli.
Ses herkese duyurulabilmeli.
Sesin tınısı şiirin anlamına göre belirlenmeli.
Beden diliyle İlgili Dikkat Edilmesi Gereken Kriterler
Jest(beden hareketleri) ve mimikler(yüz ifadeleri yerinde kullanılmalı.
Dış görünüşe dikkat edilmeli.
Duruş düzgün olmalı.
Beden dili şiirin önüne geçmemeli.
Duyguyla İlgili Dikkat Edilmesi Gereken Kriterler
Şiirin ruhu yansıtılmalı.
Duyguyu verebilmek için şiir ezberden okunmalı.
Şiir hissedilerek okunmalı.
Aşırı heyecandan kaçınılmalı.
Şiiri taklitten uzak durulmalı.
Psikolojik durum, okuyuşu etkilememeli.
Dinleyiciyle İlgili Dikkat Edilmesi Gereken Kriterler
Dinleyicilerle göz teması kurulmalı.
Dinleyicilere hâkim olunmalı.
Dinleyicilerin o anki psikolojisi, cinsiyeti, yaşı ve statüsünden etkilenilmemeli.
Dinleyicileri etkileme, duygulandırma kaygısına girilmemeli.
Ortamla İlgili Dikkat Edilmesi Gereken Kriterler
Ortamdaki sahneye hâkim olunmalı.
Dinleyicisinin ilgisini canlı tutmak için sahne iyi kullanılmalı.
Ortamın fiziki durumundan (ışık, ısı, havalandırma, açık, kapalı vs.) etkilenilmemeli.
Müzik ve görselden yararlanılmalı.
Dış ortamdan gelen sesler dikkati dağıtmamalı.
Ortamın atmosferine uyum sağlanmalı.