Tohumda Kontrol Kimde? Türkiye’nin Tarımsal Güvenliği Ne Durumda?
Kamuoyu Son günlerde virüslü domates tohumlarının yakalandığı haberleri meşgul. Türkiye, son 45 gün içerisinde gümrük kapılarında altı ayrı operasyonda virüslü domates tohumu tespit etti. Yakalanan örneklerin dört tanesinin Çin, bir tanesinin Tayland ve bir tanesinin Hindistan menşeli olduğu belirlendi. Yapılan analizlerde, tohumlarda “benekli mozaik virüsü” (ToMMV) ve “kahverengi buruşuk meyve virüsü” (ToBRFV) tespit edildi. Her iki virüs de ekildikleri bölgede tüm tarım ürünlerini kısa sürede yok edebilecek kapasitede bulunuyor ve tüketildiğinde insanlarda ciddi hastalıklara yol açabiliyor.
Önceki yıllarda ABD’de 2018’de ortaya çıkan bu virüs, sebze ve meyve üretiminde önemli düşüşlere neden olmuştu. 2021’de ise İsrail’de görülerek ülkenin seracılık faaliyetlerini neredeyse durma noktasına getirmiş, meyve-sebze ihtiyacını ithalata bağımlı hale getirmişti.
Havalimanında görevli inspektörler (bakanlık tarafından eğitilmiş ve resmi kontrol yetkisi verilmiş kontrol görevlisi) tarafından tohumun kontrol edildiği kaydedilen açıklamada, "Kontrol ve alınan numunelerde Tomato Mottle Mosaic Virus (ToMMV) (domates benekli mozaik virüsü) tespiti nedeniyle mahrecine iade edilmiştir." ifadesine yer verildi.
Bu haberi birkaç boyutta incelememiz gerekiyor. İthal edilen bu virüslü tohumların ülkeye girişini engellemek bir başarıdır. Tarım Bakanlığı burada dikkatli olmuş, titiz davranmış, hassas ölçümler yapmıştır. Öncelikle bunun hakkını teslim etmemiz lazım. Demek ki bu ülke yol geçen hanı değilmiş, ciddi kontrolleri varmış. Tarım Bakanlığının bu titiz ve hassas çalışmasını takdir ediyorum. Tohumlar gümrüğe geldiğinde, Tarım Bakanlığı tarafından Bitki Koruma ve Karantina Kontrolleri uygulanır. Numune alma süreci başlatılır ve laboratuvar analizlerine tabi tutulur. Tohumun genetik yapısı, hastalık taşıyıp taşımadığı ve kalite standartları incelenir.
Tohumculuk anlamında bazı ürünlerde ithalat yapıyoruz. Ancak genel itibarıyla tohumda ithalatçı değil, ihracatçı konumdayız. 2002 yılında toplam tohum üretimimiz 145 bin ton iken, bugün 1 milyon 300 bin tonu geçmiş durumdadır. İhracata baktığımızda ise 2002 yılında 8 bin ton olan ihracatımız, bugün 96 bin tona ulaşmıştır. Değer olarak 17 milyon dolardan 338 milyon dolara çıkmışız. Yıllara göre değerlendirildiğinde, bu büyük bir başarıdır. Tarımsal ihracatımız da benzer bir gelişim göstermektedir. 2002'de 3,7 milyar dolar olan tarım ürünleri ihracatımız, 2024'te 36,2 milyar dolara ulaşmıştır. 2002'de Türkiye'nin tüm ürünlerdeki toplam ihracatı 35,8 milyar dolar iken, bugün sadece tarımda bu rakamı aşmış durumdayız. Ancak bu yeterli değil. Türkiye, tarım arazileri bakımından dünyada 30. sırada olmasına rağmen, tarımsal üretimde dünyada 9., Avrupa'da ise 1. sırada yer almaktadır. Tarımdaki bu başarı ihracata da yansımalıdır. Şu an itibarıyla 117 ülkeye tohum ihraç ediyoruz. Tohumculuk sektörünün, tarımsal üretimde olduğu gibi daha da başarılı hale gelmesi gerekmektedir. Tohumda kendi kendimize yeterlilik oranımız yüzde 140’tır, yani ihtiyacımızdan yüzde 40 fazlamız var. Bu yüzden de ihracatçı konumundayız.
Bazı ürünleri ise ithal etmek durumunda kalıyoruz. Bunun çeşitli nedenleri vardır. Gelin, ithalat yapmak zorunda olduğumuz durumları inceleyelim:
• Çoğaltım Amaçlı İthalat: Ülkede yeniden tohum üretmek amacıyla yurt dışından tohum ithal edilir. Yüksek verimli ve hastalıklara dayanıklı tohumları çoğaltarak tarımsal üretimi artırmak hedeflenir.
• Araştırma ve Islah Amaçlı İthalat: Yeni tohum çeşitleri geliştirmek için yapılan ithalattır. Araştırma enstitüleri, üniversiteler ve özel tarım şirketleri, genetik çeşitlilik sağlamak ve daha verimli tohumlar üretmek için bu ithalatı yapar.
• Deneme Amaçlı İthalat: Tohumların ülke şartlarına uygun olup olmadığını anlamak için yapılan ithalattır. Laboratuvar analizleri, saha testleri ve demonstrasyon çalışmaları için gereklidir.
• İhracat Şartlı İthalat: Bazı firmalar, ürettikleri tohumları yurt dışına satmak amacıyla ithalat yapar.
• Hibrit Tohum Üretimi: Hibrit (melez) tohum üretmek için gerekli ebeveyn hatlarını ithal eden firmalar ve araştırma merkezleri bulunmaktadır.
• Yeniden İhraç (Re-eksport): Yurt dışından ithal edilen tohumların, kısmen işlenerek veya yeniden paketlenerek farklı ülkelere satılmasıdır.
• GDO ve Biyoteknoloji Araştırmaları: Araştırma amaçlı olarak yurt dışından tohum getirilebilir. Ancak Türkiye’de GDO'lu üretim yapılması tamamen yasaktır.
GDO'lu ürünlerle ilgili işlemler, 26 Eylül 2010'da yürürlüğe giren 5977 sayılı Biyogüvenlik Kanunu ve aynı tarihte yürürlüğe giren Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünlerine Dair Yönetmelik hükümlerine göre yürütülmektedir. Biyogüvenlik Kanunu kapsamında;GDO ve ürünlerinin onay alınmaksızın piyasaya sürülmesi,GDO ve ürünlerinin, Kurul kararlarına aykırı olarak kullanılması veya kullandırılması,Genetiği değiştirilmiş bitki ve hayvanların üretimi,GDO ve ürünlerinin, bebek mamaları ve küçük çocuk ek besinlerinde kullanılması kesinlikle yasaktır.
Bugüne kadar gıda amaçlı olarak onay verilmiş bir gen bulunmadığından, GDO ve ürünlerinin gıda amaçlı olarak kullanılması yasaktır. Bu nedenle gıda amaçlı GDO'lu ürün ithaline de izin verilmemektedir.
Biyogüvenlik Kanunu'na Aykırı Davrananlara GDO ‘lu ürün getirenlere ciddi yasal yaptırımlar uygulanır.
Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusunda bulunulur.Ürünlerin piyasaya arzı engellenir.1-12 yıl arası hapis cezası, 200 bin TL’ye kadar idari para cezası veya 10 bin güne kadar adli para cezası verilebilir.
Tohum ithalatı yapacak firmalar tarım bakanlığından izin almak zorundadır. Bu firmalara uyması gereken kurallar ve tohumda aranacak şartlar belirtilir.Bu kuarlların dayandığı kanunlar şunlardır.
• 3/6/2011 tarihli ve 639 sayılı Kanun Hükmünde Kararname(Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının kuruluş, görev, yetki ve sorumluluklarını düzenleyen kanun.)
• 31/10/2006 tarihli ve 5553 sayılı Tohumculuk Kanunu
• 11/6/2010 tarihli ve 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu
• 18/3/2010 tarihli ve 5977 sayılı Biyogüvenlik Kanunu
• 15/1/2004 tarihli ve 5042 sayılı Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunması Hakkında Kanun
Bu mevzuata aykırı hareket eden firmalara yönelik ciddi yaptırımlar uygulanmaktadır: Laboratuvar analizleri sonucunda uygunluk belgesi verilen tohumlar ithalatçıya teslim edilir. Uygun bulunmayan tohumlar ya geri gönderilir ya da imha edilir. Eksik veya Yanlış Beyan: 5996 Sayılı Kanun'a göre para cezası uygulanır.5996 sayılı Kanun Avrupa Birliğine uyum çalışmaları kapsamında çıkartılan bir yasadır. Anılan Kanunda; veteriner hizmetleri, bitki sağlığı, gıda ve yemlerin insan ve hayvan sağlığı açısından taşıması gereken özelliklere yer verilmiştir.Bu kanuna ihlal edenlere çok ciddi yaptırmlar uygulanmakatadır.