Şekerpancarı dünyada stratejik önemi olan bitkiler arasındadır. Türkiye’de de stratejik önemine ilave olarak tarıma dayalı sanayi üretiminde önemli bir rol oynamaktadır. Şeker pancarı, önemli bir besin kaynağı olan şeker başta olmak üzere melas, alkol, maya, biyoetanol gibi birçok ürünün ham maddesini oluşturmaktadır
Dünya'da kalorili tatlandırıcılar, sakaroz ve nişasta bazlı olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır. Sakaroz kökenliler pancar ve kamıştan, nişasta kökenliler mısır, buğday, patates gibi hammaddelerden üretilmektedir.
Şeker pancarında şeker bitkinin kök gövdesi hücrelerinde depo edilir ve şekerin alınması için diffüzyon metodu kullanılır. Şeker kamışında ise şeker bitkinin sap hücrelerinde depolanır ve bu şekerler kıyılan saplardan preslenerek elde edilir.
Şeker kamışı, buğdaygiller familyasından, çok yıllık, 3-4 metre uzunluğunda, kamışa benzer bir bitkidir. Türkiye de yetiştirilemeyen şeker kamışı, Dünya’da daha çok sıcak ve yağışlı ülkelerde yetiştirilir. Don olayının yaşandığı yerlerde şeker kamışı yetiştirmek çok risklidir. Üretim materyali olarak köklü sürgünleri kullanılır. Bunlar 180 x 90 cm sıklıkta dikilir. Olgunlaşmaya doğru kamışların içindeki sıvı şeker kıvamında tatlılaşır.
Biçilen kamışların başı kesildikten sonra demetler halinde parçalanır, ezilir ve presten geçirilir. Bu işlemden elde edilen sıvı, bileşimindeki şeker billurlaşıncaya kadar kaynatılır. Böylece 100 ton şekerkamışından 10 ton kadar şeker (sakaroz) elde edilir.
Dünyada üretilen şekerin yaklaşık %80’i şeker kamışı şekeridir. Şeker kamışında şeker oranı düşük olmasına karşın (%12-15), çok yıllık olan şeker kamışı plantasyonlarından her yıl defalarca (2-3 defa) biçim yapıldığından birim alan başına şeker verimi şeker pancarına göre daha yüksektir. Üstelik kamış şekeri fabrikasyonunun basit, kolay ve ucuz olması nedeniyle kamış şekeri maliyeti pancar şekeri maliyetine göre daha düşüktür. Şeker pancarında şeker oranı (%15-20) daha yüksek olmasına rağmen, birim alandan yılda sadece bir ürün alınması, şeker veriminin kamış gibi yüksek olmayışı ve sanayisinin kompleks oluşu pancar şeker maliyetini yükseltmektedir.
Kamış şekerinin maliyeti pancar şekerine göre % 40-50 daha ucuzdur ve dünyadaki şeker fiyatları kamış şekerine göre belirlenmektedir.
İnsanoğlu şekeri ilk önce kamıştan elde etmiştir. Şeker arıtılma yöntemi ile 7. yüzyıla Mısırda yapılmıştır. Şeker kamışından şeker şurubu çıkararak ilk şeker Hindistan’da üretildi. Pancardan şeker üretimi 19 yy da Almanya’da olmuştur. Türkiye’de şeker fabrikalarının kurulması ve üretime geçmesi 1926 yılında biri Alpullu diğeri Uşak’ta iki şeker fabrikası birden üretime başlamıştır.
Tarımsal anlamda şeker kamışı ve şeker pancarının yanında bir de NBŞ diye adlandırılan nişasta bazlı şekerler vardır. NBŞ daha çok şekerleme ve sanayide kullanılır. Nişasta bazlı şeker; nişasta içeren mısır, buğday ve patatesten elde edilmektedir.
Normalde bir şeker bitkisi olmayan bu ürünlerin ve suda çözünmeyen nişastanın içinde bulunan kompleks polisakkaritlerin enzim/asit yardımı ile parçalanarak kısmi olarak basit şekerlere dönüştürülmesi suretiyle elde edilir.
Parçalanma düzeyine göre ürünlerde değişik oranlarda monosakkarit (glikoz/früktoz) ve yüksek şekerler bulunabilmektedir. Nişasta bazlı şeker üretiminde önce mısırdan nişasta, nişasta sütü olarak ayrılır, nişasta sütü içindeki polisakkaritlerin kısmi olarak parçalanmasıyla nişasta bazlı şekerler elde edilir.
Dünyada sadece mısırdan üretilen nişasta kökenli tüm şuruplara glukoz dahil mısır şurubu, fruktoz içeren şuruplara HFCS (High Fructose Corn Syrup - Yüksek Fruktozlu Mısır Şurubu) denilmektedir. Nişasta kökenli fruktoz içeren şuruplardan yaklaşık % 42 fruktoz, % 53 glukoz içerenler HFCS-42? yaklaşık % 55 fruktoz, % 41 glukoz içerenler HFCS-55 olarak adlandırılmaktadır. Bunlardan HFCS-55, pancardan elde edilen sakarozun ikamesi olarak kabul edilmektedir. HFCS-42 genellikle unlu mamuller ve gıda üretiminde, HFCS-55 ise çoğunlukla hazır içecek üretiminde tatlandırıcı olarak kullanılmaktadır.
Dünya yüksek fruktozlu mısır şurubu (HFCS) üretimi kuru madde bazında 2021 yılında 14 milyon tondur.
Daha az maliyetle elde edilen Nişasta Bazlı Şeker, gazozdan çikolataya, gofretten bisküviye varana kadar birçok üründe kullanılmaktadır.
Nişasta Bazlı Şeker, yüksek oranda früktoz içerdiği için insan sağlığına olumsuz etkileri vardır. Türkiye’de kota hakkı bulunmayan, sadece ihraç amaçlı üretim yapan 5 adet nişasta bazlı şeker üreten şirket bulunmaktadır. Bu beş şirketin yıllık toplam üretim kapasitesi 350.000 ton civarında olup, üretimlerinin tamamı ihraç edilmektedir
Nişasta bazlı şekerin ayrıca insülin salgısını uyarmamakta bu nedenle diyabete yol açtığı gözlemlenmiştir. Tokluk hissi vermediğinden obeziteye ya da şişmanlığa neden olmaktadır. Karaciğerde karbonhidrat metabolizmasını önemli derecede etkilemektedir.
Şeker pancarının Türkiye tarımı ve ekonomisine sağladığı katkıları şu şekilde özetlemek mümkündür;
Sözleşmeli üretimin ilk örneklerinden biri olup, tarımın sanayiye entegre olmasını sağlamış ve gıda sanayinin temel taşını oluşturmuştur.
Şeker pancarı endüstriyel bir bitkidir, ülkemiz ve birçok ülkede çok önemli bir yere sahiptir. Şeker pancarının işlenmesi sonucu ortaya çıkan yan ürünlerin tamamına yakını stratejik niteliği olan ürünlerdir.
Şeker pancarı ekonomik değerinin yanında istihdam ve tarımsal üretimde devamlılığı sağlar. Türkiye’de çiftçilere modern tarımın öğretilmesinde, en önemli basamak olmuştur.
Türkiye de tüketilen toplam gübrenin %10’u şeker pancarı tarımında kullanılmaktadır.
Bir dekarının fotosentez yoluyla havaya verdiği oksijen, 6 kişinin bir yılda tükettiği oksijene eşdeğer olup, 1 da’lık orman alanından 3 kat daha fazla oksijen üretmektedir. Bu nedenle iyi bir çevre dostu, tarımının yapılması zorunluluk arz eden önemli bir endüstri bitkisidir.
Bir dekar şeker pancarı üretimi yaklaşık 10 işgücü istihdam sağlamaktadır. Yılda yaklaşık 350 bin aile şeker pancarı tarımı ile uğraşmakta ve fabrikalarda da 25 bin kişiye istihdam olanağı sağlamaktadır.
Endüstri bitkileri içinde sağladığı katma değer bakımından 2. sırada yer almaktadır. Kendinden sonra ekilen hububatta %20 verim artışı sağlamaktadır.
Yılda yaklaşık 25 milyon tonluk taşıma hacmi yaratarak, taşıma sektörüne büyük bir pazar oluşturmaktadır.
Sulama suyu arayışlarını teşvik ederek yeraltı ve yerüstü su kaynaklarından istifade imkânını artırmaktadır. Yaklaşık 500 bin çiftçi ailesi, 300 bin hektar alanda şeker pancarı üretimi yapmakta. Şeker pancarı bitkisi en iyi güneş panelidir. Hava, güneş ve sudan aldığı enerjiyi absorbe eder ve bünyesinde şekere dönüştürür. Şeker en önemli besin ve enerji kaynağıdır.
Şeker pancarının köklerinden hayvan beslenmesinde kullanılan çok değerli bir protein olan küspe ve melasından ise biyo-yakıt üretilmektedir. Çiftçiye mekanizasyonu, gübreyi ve tarım ilacını kullanmayı öğreten şeker pancarı tarımı, çiftçiyi köye ve tarlaya bağlayarak ailenin bütün fertlerine iş imkânı sağlamakta, göçün önlenmesinde, bölgelerarası gelişmişlik farkının azaltılmasında ve kırsal kesimin kalkınmasında önemli bir rol oynamaktadır.
Üretilen pancar; tarım alet ve makinaları başta olmak üzere birçok sanayinin gelişmesine katkı sağlamaktadır. Şeker pancarı tarımı; ekim yapılan alana eşdeğer bir orman alanına kıyasla 3 kat daha fazla oksijen yarattığından, tüm canlılar için hayati önem arz eden bir oksijen kaynağı olmaktadır. Alkol imalatında kullanılan etil alkol şekerpancarı melasından elde edilir. Melas aynı zamanda maya sanayisinin ana hammaddesidir