Bugün yapay zeka dediğimizde, yapay zekanın insan hayatına sağladığı kolaylıklardan hemen sonra, zamanla insanın yerine ikame edilen, dünyanın sonunu getirecek olan vs. olumsuz şeylerden bahsediliyor. Bu böyle midir? Gelin bunu anlamaya çalışalım.
İnsan anlamadığı şeyden korkar. Bazılarımız itiraf etmese de aslında yapay zekadan korkuyor. Korkulacak bir boyut alabilir mi? Kontrol edilmezse evet… Kontrol etmek için de anlamak lazım. Adım adım yapay zekayı anlamaya çalışalım.
En basit anlamıyla, insan gibi düşünebilen ve öğrenebilen makinelerdir. Yapay zeka, dünya tarihinde bir dönüm noktası olacağa benziyor. Diğer dönüm noktalarını başlatanlar ve yönetenler, tüm dünyayı nasıl yönlendirdiyse, burada da yapay zekayı kullananlar dünyayı yönlendirecek güce sahip olacak. Tıpkı sanayi devrimini başlatanlar gibi. Batı dünyası, sanayi devrimini gerçekleştiren taraf oldu ve hala da bugün onun ekmeğini yemeye devam ediyor.
Yapay zeka bir alettir, öncelikle bu tespiti yapalım. Bir aletin kullanımına göre o aletin mahiyeti değişebilir. Örneğin, jilet iyi bir cerrahın eline geçerse insanın hayatını kurtarır. Ama aynı jileti bir katil kullandığı zaman cinayete sebep olur. Kullanılan malzeme aynı, fakat sonuçlar farklı.
Yapay zeka tam da böyle bir şey. Bu devrim niteliğindeki gelişme, insanlığın sonunu da getirebilir, insan hayatına çok büyük kolaylıklar da sağlayabilir. Bu, bizim göstereceğimiz tavra bağlı, takınacağımız tutuma bağlı. Şunu da ifade etmek istiyorum: Bu sadece bizim şahsi tavrımızla yeterli olacak bir durum değil. Bu olay, tüm dünyanın birlikte takınacağı bir tutumla işin fayda boyutunda kalabilir. Bu teknoloji kötüye kullanılmaya başlandığında, güç ve ekonomi küçük bir azınlığın eline de geçebilir. Bu da felaket demek. İnsanlığın küçük bir azınlığa köleleştirilmesi demek.
Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki, modern dünyanın her olgusu gibi yapay zekâ da tarihsel bir bağlam içinde ortaya çıkmıştır; yani bir kopuş değil, sürekliliğin bir tezahürüdür. Bu teknoloji merkezli ilerlemenin bir sonucu. Teknolojik ilerleyiş iyi mi kötü mü? Bu ontolojik bir tartışma konusu. Bu başka bir yazının konusu, biz konuyu dağıtmadan yapay zekayı anlamaya çalışıyoruz şimdi.
Zaman içerisinde insanoğlu, insanın yapması gereken şeyleri makinelere yaptırdı. Tohumu toprağa ekmek için sapanı geliştirdi. Bu sapanı bir hayvana çektirdi, sonra makineler çekmeye başladı (traktörler). Şimdi de bu traktörleri uzaktan kumanda ederek toprağı sürmeye başladı. İşte geldiğimiz son nokta yapay zeka ile mümkün oldu. Traktörün kendisi değildir yapay zeka, o bir araç sadece. Traktörü uzaktan çalıştırmanın adıdır yapay zeka. Yani traktörün tarlayı nasıl süreceğini öğrenmesi. İşte şimdi tarif yapabiliriz: Yapay zeka, makinelerin öğrenmesidir. Artık makineler de insanların yaptığı gibi öğrenebiliyor. Önceden insanın hayatını kolaylaştıran teknolojik olarak üretilen cihazların kafası çalışmıyordu. Bir makineye bir komut veriyorduk, o, ona yüklenen yazılım sayesinde sürekli o işi yapıyordu. Artık öyle değil. Bu makinelere artık bir zeka yerleştirildi. Makineler artık öğreniyor ve sorunlarla karşılaştığı zaman düşünüp yeni çözümler üretebiliyor.
Makinelerin öğrenmesi, başlangıçta programlama ve algoritmalarla sınırlıyken, zamanla makineler, büyük veriler üzerinde işlem yaparak, örüntüleri tanıyabiliyor, tahminlerde bulunabiliyor ve insan benzeri kararlar alabiliyor. Bu süreç, makinelerin zamanla daha verimli hale gelmelerini, hatta bazen insanlardan daha doğru kararlar alabilmelerini sağlıyor.
Yapay zekâ dediğimiz şey, sadece bilgisayarların öğrenmesi değil, aynı zamanda düşünmesi ve karar vermesi için geliştirilen bir teknolojidir. Biz bilgisayara ne kadar bilgi yüklersek, o, çok fazla veriyi (bilgiyi) analiz ederek doğru kararı vermeye çalışır. Burada veri kelimesi çok önemli. İş burada başlıyor aslında. Veri ne demek? Veri kelimesi, tek başına bir anlam ifade etmeyen gerçeklerdir. Ham bilgi parçacığı da denilebilir. Veri işlendiği zaman bilgiye dönüşür. Veri, sayılar, metinler, görüntüler, sesler veya diğer formatlarda olabilir. Veri genellikle analiz edilerek anlamlı bilgiye dönüştürülür. Veri, gözlemler, ölçümler veya araştırmalar sonucu toplanan ham bilgilerdir. Veri, günümüzde bilgi çağının temel taşıdır. Yapay zekanın hammaddesi de verilerdir. Biz bilgisayarlara nasıl bir veri yüklersek, o da ona göre bilgi üretecek, analiz yapacak ve çözümler sunacaktır.
Kısacası, yapay zekanın gıdası veridir. Ne verirsen onu alırsın. Bu değişim, oldukça heyecan verici olduğu kadar bazı soruları da beraberinde getiriyor: Makineler ne kadar öğrenmeli? İnsanların yerini alabilirler mi? Bu durum insanlığın geleceğini nasıl şekillendirir? Bu teknolojinin faydaları kadar etik ve toplumsal sorumlulukları da dikkatle ele alınmalı.
Yapay zeka da kullanılan kavramlar var. Bu kavramları önce öğrenmeli, ona göre yapay zekayı anlamaya çalışmalıyız. Yapay zekâyla ilgili temel kavramlar var, önce bu kavramlara göz atalım.
Makine Öğrenmesi (Machine Learning - ML): Makine öğrenmesi, bilgisayarların veriden öğrenmesini ve deneyimlere dayalı tahminlerde bulunmasını sağlayan bir yapay zekâ dalıdır. Algoritmalar, verileri kullanarak kendiliğinden öğrenir ve gelişir.
Burada başka bir kavram çıktı karşımıza. Algoritma ne demek peki? Algoritma kısaca yöntem demek. Bir problemi çözmek için kullanılan yöntemin tasarlanmasıdır. Algoritma, bir problemi çözmek için izlenen adım adım yol haritası ya da çözüm yöntemidir. Yani bir problem var ve biz o problemi çözmek istiyoruz, işte bunun aşamalarına, yapmamız gereken işlemler sırasına algoritma deniyor. Algoritmalar, matematiksel hesaplamalardan bilgisayar programlarına, günlük yaşamdaki karar verme süreçlerine kadar birçok alanda kullanılır. Temelde bir "reçete" veya "yol haritası" gibi düşünülebilir.
Yapay zeka, bir problemi çözmek veya bir karar vermek için algoritmaları kullanır. Algoritma, yapay zekanın "nasıl düşüneceğini" belirleyen bir dizi kuraldır. Yapay zeka, bu kuralları kullanarak verilerden öğrenir ve tahminler yapar.
Makine öğrenimi ve yapay zeka genellikle bir arada değerlendirilir. Kimi durumlarda birbirinin yerine kullanılır ancak aynı anlama gelmezler. Tüm makine öğrenimi çözümleri yapay zeka iken, tüm yapay zeka çözümlerinin makine öğrenimi olmaması önemli bir ayrımdır.
En basit anlatımla, yeni bir yemek yaparken bir tariften yararlanırız. Takip ettiğimiz tarifler algoritmadır. Bilgisayar dediğimiz şey, aslında algoritmalarla çalışır. Her işlem, bilgisayarın çözmesi gereken bir algoritmaya dayanır.
Yapay zekaya menemen yapmasını söylediğimizde, aslında ondan bir dizi karmaşık işlemi gerçekleştirmesini istiyoruz. Bu süreç, yapay zekanın nasıl çalıştığını anlamak için eğlenceli bir örnek olabilir. İşte yapay zekanın menemen yapmak için hangi aşamalardan geçeceğini, sıradan bir vatandaşın da anlayacağı şekilde açıklıyorum:
Yapay zekâ nasıl çalışır?
1. Veri Toplama → Yapay zekâ önce bilgileri (verileri) toplar. Örneğin, bir yapay zekâ kedi ile köpeği ayırt etmeyi öğreniyorsa, binlerce kedi ve köpek fotoğrafı ile eğitilir.
2. Öğrenme (Algoritma İşler) → Algoritma, bu fotoğraflardaki desenleri (örneğin, kulak şekli, burun yapısı, tüy uzunluğu) analiz eder ve farkları öğrenir.
3. Karar Verme → Yeni bir fotoğraf geldiğinde, yapay zekâ öğrendiği bilgilere göre bunun kedi mi yoksa köpek mi olduğuna karar verir.
Yani, yapay zekâ insanların yaptığı gibi deneyimlerden öğrenerek kararlar verebilir. Ama aslında onun yaptığı, çok büyük miktarda bilgiyi çok hızlı işleyerek mantıklı tahminlerde bulunmaktır.
Daha anlaşılır olması için yapay zekaya menemen yapmasını söyleyelim. Biz bunu söylediğimizde, aslında ondan bir dizi karmaşık işlemi gerçekleştirmesini istiyoruz. Bu süreç, yapay zekanın nasıl çalıştığını anlamak için anlaşılır bir örnek olabilir. İşte yapay zekanın menemen yapmak için hangi aşamalardan geçeceğini, bu işi nasıl yapacağını açıklayım.
Yapay zeka, tıpkı bir aşçı gibi çalışır: Eğer yapay zekâya "Menemen yap" desek, bunu gerçekleştireceği aşamalar şöyledir:
1. Tarifi bilir: Menemenin nasıl yapıldığını öğrenir.
2. Malzemeleri kontrol eder: Buzdolabında neler olduğuna bakar.
3. Adımları takip eder: Soğanı doğrar, tavayı ısıtır, yumurtaları kırar.
4. Pişirir ve servis yapar: Menemeni hazırlar ve size sunar.
1. Talimatı Anlama
• Siz: "Yapay zeka, bana menemen yap."
• Yapay Zeka: Bu talimatı anlamak için doğal dil işleme (NLP) kullanır.
o "Menemen" kelimesini tanır.
o "Yap" eylemini anlar.
o Menemenin bir yemek olduğunu ve tarifini bilmesi gerektiğini fark eder.
2. Tarifi Bulma
• Yapay Zeka: Menemen tarifini bulmak için internette arama yapar veya kendi veritabanındaki tarifleri kullanır.
o Örneğin: "Menemen tarifi: Domates, biber, yumurta, soğan, yağ, tuz, karabiber."
3. Malzemeleri Kontrol Etme
• Yapay Zeka: Menemen yapmak için gerekli malzemelerin olup olmadığını kontrol eder.
o Örneğin: "Buzdolabında 2 yumurta, 3 domates, 1 biber var. Soğan ve yağ da var. Malzemeler tamam!"
4. Adımları Planlama
• Yapay Zeka: Menemen yapmak için gereken adımları sıralar.
o Örneğin:
1. Soğanı doğra.
2. Biberi doğra.
3. Domatesleri doğra.
4. Tavaya yağ koy ve ısıt.
5. Soğanı ve biberi kavur.
6. Domatesleri ekle ve pişir.
7. Yumurtaları kır ve karıştır.
8. Tuz ve karabiber ekle.
9. Pişir ve servis yap.
5. Fiziksel İşlemleri Gerçekleştirme
• Yapay Zeka: Eğer bir robotik sisteme bağlıysa, bu adımları fiziksel olarak gerçekleştirir.
o Örnek:
Robot kollarıyla soğanı doğrar.
Tavayı ocakta ısıtır.
Malzemeleri sırayla tavaya ekler.
Yumurtaları kırar ve karıştırır.
Pişirme süresini takip eder.
• Yapay Zeka: Eğer bir robotik sisteme bağlıysa, bu adımları fiziksel olarak gerçekleştirir.
o Örnek:
Robot kollarıyla soğanı doğrar.
Tavayı ocakta ısıtır.
Malzemeleri sırayla tavaya ekler.
Yumurtaları kırar ve karıştırır.
Pişirme süresini takip eder.
6. Kontrol ve Düzeltme
• Yapay Zeka: Menemenin doğru pişip pişmediğini kontrol eder.
o Örneğin: "Domatesler yeterince pişti mi? Yumurtalar tam kıvamında mı?"
o Eğer bir hata varsa (örneğin, yumurtalar çok pişmişse), bir sonraki sefere daha iyi yapmak için öğrenir.
7. Servis Yapma
• Yapay Zeka: Menemeni bir tabağa koyar ve size servis eder.
o Örneğin: "Menemen hazır! Afiyet olsun!"
Yapay Zekanın Kullandığı Teknolojiler:
1. Doğal Dil İşleme (NLP):
o Sizin "Menemen yap" talimatınızı anlar.
2. Bilgi Tabanı ve Arama:
o Menemen tarifini bulur ve malzemeleri kontrol eder.
3. Planlama Algoritmaları:
o Menemen yapmak için gereken adımları sıralar.
4. Robotik ve Bilgisayarlı Görü:
o Malzemeleri doğrar, tavayı kullanır ve pişirme sürecini kontrol eder.
5. Makine Öğrenmesi:
o Pişirme sürecinde hata yaparsa, bir sonraki sefere daha iyi yapmak için öğrenir.
Eğer yapay zeka bir robot değilse (örneğin, bir ses asistanı gibi), size tarifi söyler ve adım adım yönlendirir:
• Yapay Zeka: "Önce soğanı doğra. Sonra tavaya yağ koy ve ısıt..."
• Siz: Adımları takip ederek menemeni kendiniz yaparsınız.
Sonuç:
Yapay zeka, menemen yapmak için tıpkı bir insan gibi düşünür ve hareket eder. Tek fark, bunu çok hızlı ve hatasız yapabilmesidir. Tabii ki, bu teknoloji henüz her evde yok, ama gelecekte yapay zeka destekli robotlar mutfağımızda bize yardımcı olabilir!
Not:Bu yazının son kısmı yapay zeka tarafından yazılmıştır