Bir İhtiyaç Olarak Helal Akreditasyon Kurumunun Ortaya Çıkışı
Türkiye de helal gıda sertifikalanma işlemi Haziran 2023, itibariyle tek çatı altında toplanmıştır. Ülkemizde helal gıda sertifikama işlemi, HAK (Helal Akreditasyon Kurumu) tarafından akredite edilen kurum ve firmalar tarafından yapılıyor. HAK (Helal Akreditasyon Kurumu) sertifika vermiyor, sertifika verenleri denetliyor. Bir tür hakemlik gibi.
Helal sertifikası veren firmalar, kurumlar neye göre ve hangi standartlarda helal sertifikası veriyor ve bu belge ne kadar güvenilirdi? İşte HAK aslında bu problemleri ortadan kaldırmak için kurulan ve devlet destekli bir kurum. Bu anlamda tarafsız ve güvenilir.
Ben bir tüketici olarak bir peynir almak istiyorum ve bu peynirin helal sertifikası var mı yok mu sorguluyorum. Yeri gelmişken söyleyeyim artık helal belgesini sorgulamak bir mecburiyet. Bu anlamda helal okuryazarı da olmak mecburiyetindeyiz. Bu tıpkı gıda okuryazarlığında olduğu gibi ürünün içindekiler, son kullanma tarihi vs. gibi mutlaka bakılması gereken bir belge artık. Bugün, dünya çapında nüfus hareketliliğindeki artışa ilaveten, ülkeler arası ticaretin kolaylaşması, yaygınlaşması, üretim süreçleri ile buna bağlı tedarik süreçlerinin her geçen gün daha karmaşık hale gelmesiyle bu sorun tüm Müslümanları ilgilendiren bir hal almıştır. Yurtdışından gelen ürünlerin tamamı helal sertifikalı olmadığı, bu ürünlerde iç piyasada kullanıldığı için Müslümanlarında helal belgesi sorgulaması yapması gerekmektedir.
Peynir örneğinden hareketle; peynirin ambalajına bakıyorum, bir gıda okuryazarı bilinciyle etiketini okuyorum ve helal sertifikasını görüyorum diyelim ki. Ama bu sertifikayı kim vermiş.? Diyelim ki x firması vermiş bu peynir helal üretime uygun üretim yaptı diye... Peki bu x firmasının verdiği sertifika ne kadar güvenilir? Gerçekten de işin ehli mi? Acaba aldığım bu peynir firması tam denetlenebiliyor mu? Peynirde her şey helal gibi geliyor ilk etapta, ak sütün helal olması misali... Fakat peynir olması için, peynir mayası kullanılıyor malum. Bu maya da genel itibariyle hayvan midesinden üretliyor. Buradaki sorun şu; peynir mayası hangi hayvandan üretilmiş. Domuzdan mı koyundan mı? Koyundan üretildi ise koyun İslami usullere göre mi kesilmiş... Bu maya helal mi? İşte bu silsileyi takip etmiş mi vs… vs... Bu soruların cevabı ancak bu helal sertifikası veren kuruluşun üstünde bir hakem kuruluşla mümkün olabilirdi. Çünkü bir firma hem helal belgesi veren hem de denetleyen olamazdı mantıken. İşte HAK tamda burada devreye girmiş oldu. Bu helal sertifikalarını veren kurumları denetleyen ve hakemlik yapan bir pozisyonda.
Ülkemizde de helal sertifikası isteğe bağlı olarak verilmektedir. İkibinli yıllardan sonra ülkemizde helal gıda sertifikası çalışmaları yapılmaya başlanmıştı. Özellikle uluslararası ticarette bazı ülkelerin helal belgesi istemesi üzerine bu konuda çalışmalar yapılmak zorunda kalınmıştı. Bu çalışmalar önceden sadece özel sektör eli ile yapılırken artık şimdi devlet bu işe el atmıştır. Helal sertifikası veren bu firmaların çoğu işin hakkını verirken bazı helal sertifika veren kuruluşlar işi istismar etmiştir. Hatta iş öyle noktaya varmış ki, denetlenmeden sertifika verilmeye başlanmış. Yada firmanın helal sertifika süresi dolmuş ama sertifika veren kurum bu firmanın helal sertifikası iptal edilmiştir diye ilan etmemiş.
Malum olduğu üzere bu sertifikalar belli bir yıl ile sınırlıdır. O yıllara müteakip sertifikanın yenilenmesi lazım. Ömür boyu değildir verilen sertifikalar. Belli sürelerle yenilenmesi lazım. Bazı kurumların bunlara dikkat etmediği görüldü, uzaktan belge yenilenmesi yoluna gidildi, denetimler tam yapılmadı. Bu ve bunun gibi birçok meseleden ötürü helal sertifikasına şüphe ile bakılır oldu. Tamda bu noktada devletin bünyesinde HAK diye bir kurum teşekkül etti. 703 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile değişik 7060 sayılı Kanun ve 4 sayılı CB kararnamesi hükümleri çerçevesinde Ticaret Bakanlığının ilgili kuruluşu olarak HAK kurulmuş oldu.
7060 sayılı “Helal Akreditasyon Kurumu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun”, 1 Kasım 2017 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Genel Kurulu’nda görüşülerek kabul edilmiş ve 18 Kasım 2017 tarihli ve 30244 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Son olarak, 15 Temmuz 2018 tarihli ve 30479 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 4 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin on beşinci bölümünün 174-183’üncü maddeleri ile kurumun yapısı yeniden belirlenmiştir. 17.01.2019 tarihli ve 30659 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 7161 sayılı Kanunun 63’üncü maddesi ile görev ve yetkilerinde yeni düzenlemeler yapılmıştır.
HAK 703 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile değişik 7060 sayılı Kanun ve 4 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi hükümleri çerçevesinde HAK helal uygunluk değerlendirme kuruluşlarını akredite etmek, bu kuruluşların ulusal veya uluslararası standartlara göre faaliyette bulunmalarını ve bu suretle düzenledikleri belgelerin ulusal ve uluslararası alanda kabulünü temin etmekle görevlidir. Kuruluşun görev ve yetkileri 4 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 176’ncı maddesinde şu şekilde sıralanmaktadır:
• Ülkemizde ve yurt dışında yerleşik helal uygunluk değerlendirme kuruluşlarına helal akreditasyon hizmeti sunmak, helal akreditasyon ile ilgili kıstas ve tedbirleri belirlemek ve bunları uygulamak.
• Faaliyet alanı kapsamında, uluslararası ve bölgesel akreditasyon birlikleri ve örgütleri nezdinde Türkiye’yi temsil etmek, bunlara üye olmak, yönetimlerinde görev almak veya bu kuruluşların merkezi olarak hizmet vermek, ikili veya çok taraflı karşılıklı tanıma anlaşmalarını imzalamak, akreditasyon kuruluşları ve akreditasyon kuruluşu bulunmayan ülkelerdeki helal akreditasyon ile ilgili kurum ve kuruluşlarla ilişkiler kurmak, iş birliğinde bulunmak.
• Helal akreditasyon konusunda her türlü bilimsel ve teknik incelemeleri gerçekleştirmek, helal akreditasyonun önemini artırıcı faaliyetler yapmak, bu kapsamda eğitim vermek, araştırma ve yayın yapmak veya yaptırmak, ulusal ve uluslararası kongre, seminer ve benzeri toplantılar düzenlemek.
• Kurumun faaliyetlerinin icrası için hizmet almak, taşınır ve taşınmaz satın almak, yaptırmak, satmak, kiralamak
• Mevzuatla verilen diğer görevleri yerine getirmek.
Türkiye de helal belgesi HAK tarafında akredite olmuş belgelendirme firmaları tarafından verilmektedir. Bunlara HUDK adı verilir, yani; Helal Uygunluk Değerlendirme Kuruluşu (HUDK). Bu kuruluş Ulusal ve uluslararası kabul görmüş teknik kriterlere göre helal uygunluk değerlendirme faaliyeti gösteren kuruluştur. Helal belgelerini bu Helal Uygunluk Değerlendirme Kuruluşu (HUDK) verir. Bu akredite kuruluşlar HAK’ın internet sayfasında yayınlanmaktadır.
https://www.youtube.com/watch?v=R21ciAa0dDg